Prognozlashtirish va makroiqtisodiy tadqiqotlar instituti  ekspertlari O‘zbekistonning frilansni rivojlantirish va onlayn-autsorsingga o‘tishga tayyorligini tahlil  qildi.

Iqtisodiy rivojlanishning bugungi bosqichida bandlik muammolarini   bandlikning yangi, ilg‘or shakli -  masofadan turib  ishlash orqali hal etish mumkin. Zamonaviy bandlikning ushbu turi har xil nomlar bilan nomlanadi: internet-ishlash, masofadan turib ishlash yoki frilans. Prognozlashtirish va makroiqtisodiy tadqiqotlar instituti O‘zbekistonda qonunchilik bazasiga ega bo‘lgan frinlans rivojlanishining jahon tendensiyalarini o‘rgandi va mamlakatimizning Jahon banki metodikasi asosida hisoblangan 2015-2020 yillarda  frilans bozoriga kirishga tayyorligi indeksi o‘zgarishlarini baholadi.

 2015-2020 yillar davomida O‘zbekistonning frilans bozoriga kirishga tayyorligi indeksi 45,7 dan  56,6 ga oshgan. Bunga 3-bo‘lim ko‘rsatgichlari bo‘yicha yaxshilanishlar katta ta’sir ko‘rsatdi.  Masalan, “Infratuzilma” bo‘limi bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatgich 40,5 dan 61,6  ga o‘sgan.

 O‘zbekistonning frilans bozoriga kirishga tayyorligi indeksi.

Eng katta o‘sish darajasi xalqaro ma’lumotlar uzatish tarmog‘ining o‘tkazish qobiliyati (74,7 barobar o‘sgan), masofaviy bank xizmatlaridan foydalanuvchilar (jismoniy shaxslar) soni (14 barobar), belgilangan keng polosali  internetdan foydalanuvchi abonentlari soni (2,4 barobar), aholining internet bilan ta’minlanganligi (2,2 barobar) kabi  ko‘rsatgichlar bo‘yicha qayd etilgan.

2017-2020 yillar davomida mamlakatimizda frilansni rivojlantirishni qo‘llab-quvvatlash uchun shart-sharoitlar  yaratish bo‘yicha chora-tadbirlar qabul qilindi: o‘zini o‘zi band qilgan  shaxslar (frilanserlar) faoliyatini qo‘llab-quvvatlash, ularga imtiyozlar berish bo‘yicha me’yoriy-huquqiy hujjatlar qabul qilindi; yoshlar o‘rtasida kompyuter savodxonligini  oshirish va IT-sohalar bo‘yicha malaka oshirish dasturlari qabul qilindi.

Ekspertlar baholashni o‘tkazishda Butunjahon bankining “Mamlakatning onlayn-autsortingga tayyorgarligi haqida”gi  (Assessing Country Readiness for Online Outsourcing)  uslubiyotidan foydalanishdi. Bu usul bugungi ko‘rsatkichlarga moslashtirilgan. 

Shu tariqa O‘zbekistonning frilans bozoriga tayyorligini baholashda 27 ta ko‘rsatkichdan foydalanildi.  Bu ko‘rsatkichlar 4 bo‘limga ajratilgan bo‘lib,  iqtidorlilarning mavjudligi va sifati, xarajatlar, infratuzilma hamda qulay imkoniyatlar yaratishga e’tibor qaratildi.

Ma’lumotlarni yaxlit formatga o‘tkazish maqsadida Z-o‘zgartirish usuli vositasida standartlashtirish jarayoni o‘tkazildi. Biroq, o‘zgartirilgan ma’lumotlardagi salbiy ko‘rsatkichlar hisob-kitoblarning talqin qilinishida qiyinchilik yaratmoqda. Shu sababli Z talqinidagi yaxlit ijobiy raqamlarni qayd etishda maxsus to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘zgartiruvchi usullarni qo‘llash mumkin.  

Misol uchun, T-shkalaga o‘zgartirishda shunday qilish mumkin. Mazkur shkala z-ko‘rsatkichlar -5 dan +5 oralig‘ida bo‘lganda kasrli va salbiy ko‘rsatkichlardan voz kechishga yordam beradi.   

Standartlashtirish jarayonidan so‘ng har yili har bir ko‘rsatkich bo‘yicha bo‘limga kiritilayotgan o‘rtacha daraja hisobga olinadi. Frilans bozoriga kirishda tayyorgarlikni baholovchi indeks 4 ta bo‘limdagi barcha natijalarni ifoda etuvchi o‘rtacha arifmetik ko‘rsatkichdir. 

Mazkur uslubni qo‘llash yordamida O‘zbekistonning 2015-2020 yillarda frilans bozoriga kirishida mamlakat tayyorgarlik Indeksi hisoblab chiqildi(1). Jadval

O‘ZBEKISTONNING FRILANS BOZORIGA KIRISH BO‘YICHA TAYYORGARLIK INDEKSI

Shunday qilib, mamlakatda amal qiladigan tamoyillarga ko‘ra O‘zbekistonning frilans bozoriga tayyorgarlik indeksi natijalari 45,7 dan 56,6 ga ko‘tarildi. Bunga asosan 3-bo‘limdagi ko‘rsatkichlarning yaxshilangani sabab bo‘ldi. Shu tariqa infratuzilma bo‘limi bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich  0,5 dan 61,6 gacha ko‘tarildi. Boshqa bo‘limlarda ham o‘sish kuzatildi: 1-bo‘lim «iqtidorlarning mavjudligi va sifati» - 47,7 dan 54,2 gacha; 2-bo‘lim «Xarajatlar» - 45,8 dan 56,5 gacha; 4-bo‘lim «Qulay imkoniyatlar yaratish» - 48,8 dan 54,3gacha. Boshqa bo‘limlarda ham o‘sish kuzatilgan: oliy ma’lumotlilar koeffitsienti – 2,6 marta oshgan, mamlakatda internet foydalanuvchilarining umumiy soni 2,2 marta o‘sgan, internet xizmat tariflarining narxlari (tashqi tarmoqda) provayderlarda 47,1 marta pasaygan (2015 yilda yiliga 259,3 dollar va 2020 yilda yiliga 5,5 dollar).

O‘tkazilgan tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, O‘zbekistonda frilanserni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha va unga shart-sharoitlar yaratish jarayonida ijobiy o‘zgarishlar kuzatilmoqda. Koronavirus pandemiyasi davrida mamlakat iqtisodiyotining jadal raqamlashtirilishi bu jarayonlarni tezlashtirdi. 

Prognozlashtirish va makroiqtisodiy tadqiqotlar instituti, o‘z navbatida chuqur tahlillar o‘tkazish va O‘zbekistonning tayyorgarligini Markaziy Osiyo davlatlari bilan solishtirish asnosida mazkur tadqiqotni davom ettiradi.

*Innovatsion faoliyatni barcha hududlar va sohalar bo‘yicha batafsil tahlili PMTIga qilingan so‘rovga binoan taqdim etiladi.

Anton Kostyuchenko, PMTI bosh ilmiy xodimi