Boshqa yangiliklar

Aholini pul jamg‘arish borasida rag‘batlantirish

2021-11-11 352

Hindistondagi islohotlar: iqtisodiy o‘sishning muhim omillari

2021-11-29 265

Prognozlashtirish va makroiqtisodiy tadqiqotlar instituti (PMTI) ekspertlari toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalarning (TTXI) innovatsion ishlanmalarga taʼsirini rivojlanayotgan mamlakatlar misolida baholadi.

So‘nggi yillarda ko‘plab rivojlanayotgan mamlakatlarda TTXIni jalb qilish maqsadida turli ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar amalga oshirilmoqda. TTXI nafaqat iqtisodiy o'sish va bandlikni oshirishga hissa qo'shadi, balki qabul qiluvchi mamlakatga qo‘shimcha yuqori texnologiyalar va ilg‘or g‘oyalarni olib kelinish orqali davlatning innovatsion salohiyat oshishiga turtki bo‘ladi. Ushbu ilmiy izlanish rivojlanayotgan 29 ta mamlakatda 2010-2019 yillarda TTXI ularning milliy innovatsion salohiyatiga qanday ta’sir qilganini o‘rganadi.

Ekonometrik tahlil natijalari shuni ko‘rsatdiki, TTXI oqimining ortishi rivojlanayotgan mamlakatlarda innovatsion salohiyatning o‘sishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi, biroq mamlakatda TTXI tufayli kirib kelayotgan xorijiy qo’shma-korxonalar tomonidan joriy etiladigan innovatsion va ilg‘or g‘oyalarning iqtisodiyotga to‘liq ijobiy ta’sir qilishi uchun ushbu bilim va texnologik ko‘nikmalarni o‘zlashtirishda mahalliy imkoniyatlarning o‘rni katta.

Ko‘plab tadqiqotlarda iqtisodiy mahsuldorlikni oshirish va uning rivojlanishini jadallashtirish uchun innovatsiyalarning muhimligi ta'kidlangan hamda innovatsiyalarni orttiruvchi omillar o‘rganilgan, biroq aynan TTXIning rivojlanayotgan mamlakatlardagi milliy innovatsion salohiyatga ta'siri bo‘yicha umumiy xulosaga kelinmagan.

U mazkur tadqiqotda turli xil o‘zgaruvchan ekonometrik modellar asosida tahlil qilindi (1- izoh).

Tovar belgisiga topshirilgan arizalar sonidan milliy innovatsion salohiyatni aks ettiruvchi ko‘rsatkich sifatida foydalanildi. Qolaversa, innovatsiyalarga ta'sir etuvchi o‘zgaruvchilar sifatida quyidagilar qo‘llanildi: TTXI, davlat tomonidan ilmiy tadqiqot institutlariga ajratiladigan mablag‘lar, institutlarda band bo‘lgan xodimlar soni va mamlakatning globallashuv darajasi. Tadqiqot uchun statistik baza Jahon banki va KOF Globallashuv indeksining ma’lumotlar bazasiidan to‘plandi (2- izoh).

Olingan natijalar shuni ko‘rsatadiki, mamlakatga kiritilayotgan TTXIning ortishi milliy innovatsion salohiyatining o'sishiga ijobiy va sezilarli ta’sir ko‘rsatadi, shuningdek, ilmiy izlanishlarga katta e’tibor qaratilishi rivojlanayotgan mamlakatlarning innovatsion salohiyatini sezilarli darajada oshirishi, ammo institutlarda band xodimlar sonining ko‘payishi innovatsiyalar darajasiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkinligi aniqlandi. Oldingi tadqiqotlar ham mamlakat uchun yangi bilimlarni o'zlashtirish va ulardan foydalanish tartib-qoidalarini soddalashtirish uchun ilmiy tadqiqot institutlarida tadqiqotchilarning malakali bo‘lishi ularning ko‘psonli bo‘lishdan muhimroq ekanligini tasdiqladi[1]. O‘z navbatida, globallashuv jarayoni ushbu ekonometrik modelimizda rivojlanayotgan mamlakatlarda innovatsiyalarning o‘sishida ahamiyatsiz, deb topildi.

Xulosa sifatida aytish joizki, rivojlanayotgan mamlakatlar TTXIning milliy innovatsion salohiyatiga ijobiy ta’sirini hisobga olgan holda uni ko‘proq jalb qilishi maqsadga muvofiq, shuningdek, ilmiy tadqiqot institutlari xodimlarining soniga emas, balki ularning samaradorligiga ko‘proq e’tibor berish taklif qilinadi[2].

Globallashuv biz tuzgan modelda milliy innovatsiyalarga ta’sir qiladigan muhim omil, deb topilmagan bo‘lsa-da, zamonaviy iqtisodiyotda globallashuvning ahamiyatini inkor etmaslik kerak. Shu sababli, kelgusi tadqiqotlarda globallashuv indeksini ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy sub-indekslarga bo‘lish imkoniyati ko‘rib chiqiladi va har bir sub-indeksning innovatsiyalar o‘sishidagi ahamiyati alohida o‘rganiladi.

* Davlatlar bo‘yicha innovatsion faoliyatni rivojlantirishning batafsil tahlili PMTIga murojaat asosida taqdim etilish mumkin.

[1] Muhamad, S. va boshqalar (2012). Innovative Capacity, Human Capital and its Contribution to Economic Development in Malaysia: Malayziya Terengganu universiteti.

[2] Franko, C. (2012). Absorptive Capacity, innovation cooperation and human capital. Evidence from three European countries. Lyuksemburg: Evropa Ittifoqi nashriyoti.